Wprowadzenie
Transformacja energetyczna to jeden z najważniejszych procesów gospodarczych XXI wieku. Dla polskich firm naftowych stanowi ona zarówno wyzwanie, jak i szansę na redefinicję swojej pozycji rynkowej w świecie zmierzającym w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. W niniejszym artykule przeanalizujemy, jak czołowi gracze polskiego sektora naftowego – PKN Orlen, Grupa LOTOS i PGNiG – adaptują swoje strategie biznesowe do nowych realiów rynkowych i regulacyjnych.
Europejski kontekst transformacji
Unia Europejska wytyczyła ambitne cele w zakresie redukcji emisji CO2, stawiając sobie za cel osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Pakiet legislacyjny "Fit for 55" zakłada redukcję emisji o co najmniej 55% do 2030 roku (w porównaniu z poziomem z 1990 roku). Te cele mają bezpośredni wpływ na branżę naftową, która tradycyjnie odpowiada za znaczną część emisji gazów cieplarnianych.
Dodatkowo, rosnąca presja społeczna i zmieniające się preferencje konsumentów, którzy coraz częściej wybierają rozwiązania przyjazne dla środowiska, zmuszają firmy naftowe do rewizji swoich długoterminowych strategii. Inwestorzy również przywiązują coraz większą wagę do czynników ESG (Environmental, Social, Governance), co przekłada się na dostępność kapitału dla firm z sektora paliw kopalnych.
PKN Orlen - lider transformacji energetycznej w regionie
PKN Orlen jest niekwestionowanym liderem transformacji energetycznej wśród polskich firm naftowych. Strategia koncernu "ORLEN2030" zakłada inwestycje w wysokości 140 miliardów złotych, z czego znaczna część zostanie przeznaczona na projekty związane z nisko- i zeroemisyjnymi źródłami energii.
Kluczowe elementy strategii Orlenu:
- Morska energetyka wiatrowa - do 2030 roku Orlen planuje posiadać morskie farmy wiatrowe o łącznej mocy 2,5 GW, z potencjałem wzrostu do 4 GW;
- Fotowoltaika - rozwój projektów PV o łącznej mocy 2,5 GW;
- Wodór - budowa ponad 100 stacji tankowania wodoru w Europie Środkowej oraz rozwój technologii wodorowych (w tym elektrolizerów do produkcji zielonego wodoru);
- Biopaliwa - zwiększenie zdolności produkcyjnych biopaliw, w tym HVO (uwodornione oleje roślinne) i biometanu;
- Zeroemisyjny transport - rozwój sieci punktów ładowania pojazdów elektrycznych.
W marcu 2023 roku Orlen zaktualizował swoją strategię, zwiększając planowane nakłady na inwestycje niskoemisyjne. W ramach aktualizacji ogłoszono również przyspieszenie procesu dekarbonizacji koncernu, z celem osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku.
"Transformacja energetyczna to nie tylko konieczność, ale także ogromna szansa biznesowa. Naszą ambicją jest bycie liderem zrównoważonej transformacji energetycznej w Europie Środkowej." - Daniel Obajtek, Prezes Zarządu PKN Orlen (do lutego 2023).
Istotnym elementem strategii Orlenu jest także proces konsolidacji, który obejmuje przejęcie Grupy LOTOS oraz PGNiG. Fuzje te mają na celu stworzenie silnego, zintegrowanego koncernu multienergetycznego, zdolnego do skutecznego konkurowania na rynku europejskim i efektywnego przeprowadzenia transformacji energetycznej.
Grupa LOTOS - w drodze ku integracji
Strategia Grupy LOTOS w zakresie transformacji energetycznej jest obecnie silnie związana z procesem fuzji z PKN Orlen. W ramach przejęcia LOTOS zobowiązał się do sprzedaży części aktywów (m.in. 30% udziałów w rafinerii w Gdańsku oraz stacji paliw), co wynikało z warunków nałożonych przez Komisję Europejską.
Przed ogłoszeniem fuzji, LOTOS realizował strategię na lata 2017-2022, której istotnym elementem był Program EFRA (Efektywna Rafinacja). Program ten miał na celu zwiększenie głębokości przerobu ropy naftowej i poprawę efektywności energetycznej rafinerii w Gdańsku, co pośrednio przyczyniało się do redukcji śladu węglowego spółki.
LOTOS zaangażował się również w:
- Rozwój technologii wodorowych - budowa infrastruktury do tankowania wodoru i produkcja niskoemisyjnego wodoru;
- Projekty offshore wind - współpraca z PGE przy projekcie Baltic Power;
- Elektromobilność - rozwój sieci ładowarek dla pojazdów elektrycznych.
Po finalizacji fuzji z Orlenem, aktywa LOTOS-u zostaną zintegrowane z szerszą strategią multienergetyczną nowego koncernu, co powinno przyspieszyć transformację energetyczną tych aktywów.
PGNiG - gazowy most do niskoemisyjnej przyszłości
PGNiG, jako największy dostawca gazu ziemnego w Polsce, odgrywa kluczową rolę w transformacji energetycznej kraju. Gaz ziemny jest powszechnie uznawany za "paliwo przejściowe" - mniej emisyjne niż węgiel i ropa naftowa, ale nadal powodujące emisje CO2. W strategii PGNiG na lata 2017-2022 z perspektywą do 2026 roku spółka podkreślała znaczenie dywersyfikacji źródeł dostaw gazu (w tym LNG) oraz rozwoju odnawialnych źródeł energii.
Główne kierunki transformacji PGNiG:
- Biometan - rozwój produkcji biometanu z odpadów organicznych i wprowadzanie go do sieci gazowej;
- Wodór - projekty badawczo-rozwojowe w zakresie produkcji, transportu i wykorzystania wodoru;
- Geotermia - wykorzystanie kompetencji wiertniczych do rozwoju projektów geotermalnych;
- Małe elektrownie gazowe - jako element zapewniający stabilność systemu energetycznego przy rosnącym udziale niestabilnych OZE.
Podobnie jak w przypadku LOTOS-u, przyszłość PGNiG jest związana z fuzją z PKN Orlen. Połączenie tych podmiotów ma przyczynić się do stworzenia zintegrowanego łańcucha wartości, od wydobycia surowców przez produkcję energii elektrycznej i ciepła, po dystrybucję paliw i energii do klientów końcowych.
Wyzwania i szanse związane z transformacją
Transformacja energetyczna polskich firm naftowych wiąże się z szeregiem wyzwań, ale także stwarza nowe możliwości biznesowe.
Kluczowe wyzwania:
- Wysokie nakłady kapitałowe na nowe technologie i projekty;
- Konieczność rozwoju nowych kompetencji i przyciągnięcia wykwalifikowanych pracowników;
- Niepewność regulacyjna i ryzyko związane z dynamicznie zmieniającym się otoczeniem prawnym;
- Potrzeba utrzymania rentowności w okresie przejściowym, gdy tradycyjne linie biznesowe nadal stanowią główne źródło przychodów;
- Rosnąca konkurencja ze strony firm technologicznych i przedsiębiorstw z sektora OZE.
Szanse:
- Dostęp do funduszy unijnych wspierających transformację energetyczną (m.in. Fundusz Sprawiedliwej Transformacji);
- Możliwość wykorzystania istniejącej infrastruktury i kanałów dystrybucji do rozwoju nowych produktów i usług;
- Potencjał rozwoju nowych modeli biznesowych związanych z energetyką rozproszoną i usługami energetycznymi;
- Wzrost wartości firmy dzięki poprawie wskaźników ESG i przyciągnięciu inwestorów zorientowanych na zrównoważony rozwój;
- Możliwość budowania przewagi konkurencyjnej jako lider transformacji energetycznej w regionie.
Perspektywy na przyszłość
Transformacja energetyczna polskich firm naftowych to proces długofalowy, który będzie trwał co najmniej do 2050 roku. W najbliższej dekadzie można spodziewać się następujących trendów:
- Przyspieszenia inwestycji w OZE, szczególnie w morską energetykę wiatrową i fotowoltaikę;
- Rozwoju technologii wodorowych, w tym produkcji zielonego wodoru z wykorzystaniem nadwyżek energii z OZE;
- Zwiększenia produkcji i wykorzystania biopaliw oraz paliw syntetycznych;
- Dalszej konsolidacji rynku i potencjalnych przejęć firm technologicznych wspierających transformację;
- Stopniowego ograniczania działalności związanej z paliwami kopalnymi, przy jednoczesnym utrzymaniu rentowności istniejących aktywów.
Sukces transformacji energetycznej polskich firm naftowych będzie zależał od wielu czynników, w tym od stabilnego otoczenia regulacyjnego, dostępu do finansowania, tempa rozwoju nowych technologii oraz zdolności organizacji do adaptacji i innowacji.
Wnioski
Polskie firmy naftowe stoją u progu fundamentalnej transformacji swoich modeli biznesowych. PKN Orlen, jako lider rynku, wyznacza kierunek zmian, inwestując znaczące środki w odnawialne źródła energii i technologie niskoemisyjne. Grupa LOTOS i PGNiG, w procesie fuzji z Orlenem, będą stanowić istotne elementy powstającego koncernu multienergetycznego.
Transformacja energetyczna nie jest dla tych firm jedynie odpowiedzią na zmieniające się regulacje, ale strategicznym wyborem, który ma zapewnić długoterminową konkurencyjność w zmieniającym się otoczeniu rynkowym. Skuteczna realizacja strategii transformacyjnych może pozwolić polskim firmom naftowym nie tylko przetrwać w epoce dekarbonizacji, ale także zbudować silną pozycję na nowo kształtującym się rynku energii.
Najbliższe lata będą kluczowe dla powodzenia tych strategii. Tempo wdrażania planowanych inwestycji, zdolność do pozyskiwania i efektywnego wykorzystania kapitału oraz umiejętność budowania nowych kompetencji zadecydują o tym, czy polskie firmy naftowe skutecznie przeprowadzą transformację i staną się liderami zrównoważonej energetyki w regionie Europy Środkowo-Wschodniej.